We zijn inmiddels in het stadje Aktau aan de Kaspische Zee aangekomen. We hebben Kazachstan van oost naar west doorkruist en hebben ongeveer de helft van de 4200 kilometer met de trein afgelegd. Twee van de drie ritten per derde klasse, en de laatste reis per tweede klasse. Heel veel verschil zit er overigens niet tussen de tweede en derde klasse. De tweede klasse wagons zijn iets luxer en ruimer, maar een bed kost wel 50% meer. Het grootste verschil is wat ons betreft het type passagier. De duurdere tweede klasse trekt iets rijkere mensen die over het algemeen wat rustiger zijn, maar vooral ook heel veel minder bagage meenemen. En dat is prettig als je ook een plekje wilt voor je eigen bagage. In de derde klasse is het wat dat betreft ieder voor zich en god voor ons allen. Mensen schamen zich er niet voor om voor zichzelf en hun bagage alles goed te regelen, terwijl dat misschien ten koste gaat van het comfort van anderen. Dat de watermeloenen die tussen de banken inliggen ervoor zorgen dat jij 70 uur lang je voeten niet op de grond kunt zetten, is eerder jouw probleem dan een probleem voor de meloenenhandelaar. En het rare van alles is, dat niemand er een probleem mee heeft. Men schikt zich in het lot.

Kaartjes voor de trein in Kazachstan dien je vooraf te kopen. Sommige treinen zijn populair en kunnen in het hoogseizoen al weken van tevoren zijn uitverkocht. Zeker in de periode dat veel mannelijke Centraal Aziaten van en naar Rusland reizen om er te gaan werken zijn druk. Het kopen van een kaartje is voor een niet Russisch sprekende buitenlander niet altijd even gemakkelijk. Kazakken spreken over het algemeen geen Engels en hebben ook niet altijd het geduld om je netjes te woord te staan. De Sovjet mentaliteit is wat dat betreft na ruim vijfentwintig jaar nog steeds niet uit hun genen vertrokken. Daarnaast dien je vaak met de Svetlana achter het loket via een klein luikje en een ‘made-in-china’ luidsprekertje te communiceren, wat het toch al niet soepel lopende gesprek niet te goede komt. Maar daar hebben we een oplossing voor gevonden. De Kazakse spoorwegen hebben een prima werkende website waarop ook het gehele schema van de treinen staat (https://epay.railways.kz/ktz4/proc?pa=clients), inclusief treinnummers, wagonnummers, tijden en beschikbare stoelen/bedden. Je dient een beetje Russisch te kunnen lezen en een Russisch toetsenbord op je laptop, tab of smartphone te installeren, maar daarna kun je de reis eigenlijk volledig in je hotel voorbereiden, dus zonder de druk van een geïrriteerd kijkende Svetlana, die eigenlijk niet kan begrijpen waarom je überhaupt naar Kazachstan komt als je geen Russisch spreekt. En al helemaal niet begrijpt waarom je juist aan haar loket komt staan. Je schrijft vervolgens je reiswensen op een papiertje die je door het luikje schuift waardoor Svetlana precies weet wat je wilt. En nu maar hopen dat ze verdere geen vragen voor je heeft.

Aangezien de treinreizen in Kazachstan eigenlijk allemaal lange reizen zijn, is er geen sprake van treinstoelen, maar van treinbedden. Met uitzondering van de vierde klasse, werken alle hogere klassen met gereserveerde bedden. Op je kaartje staat een treinnummer, een wagonnummer en een bednummer. Je hebt onderbedden en bovenbedden. De onderbedden zijn veel populairder dan de bovenbedden, omdat je vanuit een onderbed naar buiten kan kijken, een tafeltje hebt, en geen acrobatische toeren hoeft uit te halen om op je bovenbed te klimmen. De prijs van een bovenbed en onderbed is overigens gelijk. In China was het zo dat mensen met een bovenbed overdag het recht hebben om op het onderbed te mogen zitten. Je kunt immers niet van iemand verwachten dat je de gehele reis, van bijvoorbeeld van 70 uur, op je bovenbed moet gaan liggen. In Kazachstan dus wel. Als je een kaartje hebt van een onderbed, is dat jouw onderbed, en kun je er dus mee doen wat je wilt. En aangezien de Kazakse treinreiziger heel erg van liggen houdt, kun je het als bovenbedbewoner wel schudden.

Elke wagon in een Kazakse trein heeft naast een wc, ook een samovar en een provodnik. Een samovar is een watertank met kokend water voor je koffie, thee of instant noedels. De provodnik is de steward van de wagon die alles in goede banen moet leiden. Hij knipt niet alleen de kaartjes, maar zorgt er ook voor dat iedereen op zijn eigen bed terecht komt, de samovar altijd netjes gevuld is, de lakens en kussens worden uitgedeeld en niemand illegaal in de wagon gaat roken. Wat hij niet doet is het schoonhouden van de wc. Dat doet niemand. De wc is als zo vaak een plek die je liever zo lang mogelijk vermijdt. Maar ja, probeer dat maar eens vol te houden op een treinrit van bijvoorbeeld 20 uur. Een blokje zeep is dus geen overbodige luxe in een Kazakse trein.