“Wat vind je het leukste aan Iran?” vragen we regelmatig aan andere reizigers die door dit prachtige land reizen. “Mensen zijn zo vriendelijk. Hier is alles gratis!” is vaak het antwoord. Het klopt dat Iraniërs zeer gastvrij zijn en dat zij buitenlandse gasten veelal zeer op prijs stellen. Toch is er een klein sociaal mijnenveld waar je als reiziger rekening mee zou moeten houden en wat vooral in het begin best lastig is: Ta'arof.

Ta'arof is een systeem van geformaliseerd “goed fatsoen” en de Iraanse samenleving is doorspekt met dit systeem. Zo komt het regelmatig voor dat je in een winkel wat spulletjes wilt kopen en dat je bij de kassa te horen krijgt: “ghabeli nadari”. Dit betekent “het is niets; laat dat geld maar zitten”, maar toch wordt van je verwacht dat je betaalt. De winkel eigenaar stelt zich kwetsbaar op en de klant zal deze kwetsbaarheid conform het goed fatsoen nooit misbruiken. Iedereen is zich bewust van zijn positie en gedraagt zich daarnaar. Het is niet alleen van toepassing in winkels, taxi's, restaurants of hotels maar bijvoorbeeld ook als mensen je eten aanbieden. Ta'arof geeft mensen de mogelijkheid om iemand eten aan te bieden (omdat ze vinden dat het hoort of omdat ze het wel zouden willen als ze het zouden kunnen betalen) maar ze kunnen er onderuit als degene aan wie ze het aanbieden het een paar keer afhoudt. Het geeft mensen de mogelijkheid om hun waardigheid te behouden, doordat ze iemand een maaltijd kunnen aanbieden terwijl zij die maaltijd eigenlijk niet kunnen betalen.

© copyright - Babakoto.eu / 2014

Zonder dat wij denken de wijsheid in pacht te hebben, zijn er enkele vuistregels waarmee wij het mijnenveld van ta'arof trachten te ontmantelen. Allereerst houden wij bij winkels, restaurants, hotels en taxi's net zo lang aan totdat ons geld in ontvangst wordt genomen. Met andere woorden: als je ergens heen gaat voor een product of een dienst waar de ander zijn boterham mee verdient, dan danken we voor het aanbod, maar bieden het geld net zo lang aan totdat het wordt aangenomen. Vanzelfsprekend zijn er altijd uitzonderingen op deze regel. Met name in stadjes en dorpjes waar men zelden reizigers ziet, merken we dat we kleine producten soms echt niet mogen betalen. Zo hebben we wel eens foto's laten afdrukken om een gastgezin voor een gezellige avond te bedanken, maar bij de fotowinkel ging de eigenaresse bijna stampvoeten omdat we bleven aanhouden om te betalen. Dan rest ons niets anders dan deze vriendelijkheid nederig in ontvangst te nemen. Ook bij het kopen van een paar stickers voor op onze dakkoffer was het onmogelijk om ons geld kwijt te raken.

Als mensen je uitnodigen om te blijven slapen of om te komen eten, dan is het vaak moeilijker om in te schatten of het ta'arof is. Vaak zijn deze uitnodigingen welgemeend, maar dat weet je pas zeker als je een paar keer het aanbod hebt afgehouden. Zodra mensen je na de derde keer bijna smeken, dan is het duidelijk geen ta'arof en dan zou je gek zijn als je het aanbod niet zou aannemen. Iraniërs zijn wat ons betreft de beste gastheren en gastvrouwen die je je kunt voorstellen. Het zijn warme, vriendelijke en gezellige mensen die bezoekers graag inzicht geven in hoe zij leven. Voor hen is het bezoek van een buitenlandse reiziger veelal een manier om meer te weten te komen over hoe wij in het Westen leven en om te horen hoe men in het Westen over Iran denkt. Bij de mensen thuis eet je overigens ook het lekkerste eten wat Iran te bieden heeft. Een maaltijd of logeerpartij bij een Iraans gezin is een ervaring die je nooit meer vergeet. Indien je wordt uitgenodigd wordt het overigens zeer op prijs gesteld als je een presentje meeneemt; iets uit eigen land of wat zoete lekkernijen zijn altijd een schot in de roos.

In de weinig door buitenlanders bezochte gebieden van Iran heb je verder nog te maken met mensen die je graag allerlei presentjes willen aanbieden. Ook hier geldt dat je het meerdere keren moet afhouden en uiteindelijk zie je aan de reactie van de aanbieder of het aanbod al dan niet ta'arof is. Bij kleine producten is dat vaak niet het geval, maar het verschillende keren weigeren van het aanbod is hoe dan ook netjes. Zo stonden we ooit bij een tankstation in een Koerdisch plaatsje om 20 liter diesel te kopen, toen een off-road fanaat met een vergelijkbare Toyota Land Cruiser kwam aanrijden. Na elkaars auto te hebben bewonderd werden we uitgenodigd om mee te gaan naar zijn huis. Dit bleek geen ta'arof, maar aangezien we die dag nog een grote afstand moesten afleggen konden we niet op zijn uitnodiging in gaan. “Dan wil ik jullie Diesel betalen” zei hij resoluut. Nu gaat het in Iran over andere bedragen dan in Europa (voor 20 liter moeten we in Iran ongeveer EUR 3,20 betalen en als hij nog ruimte heeft op zijn rantsoenkaart dan kost het hem EUR 1), maar we vinden het niet nodig dat onze nieuwe vriend die kosten voor zijn rekening neemt. We weigeren het vriendelijk een paar keer. Hij dringt niet langer aan, maar loopt even weg waarna onze rekening betaalt blijkt te zijn. Telkens als ons dit soort dingen overkomt, is het overrompelend. Iraniërs zijn echt wonderbaarlijke mensen.

De moraal van dit verhaal is dat in Iran niet alles gratis is. Regelmatig krijg je een aanbod dat ta'arof blijkt te zijn en het is aan de reiziger om daar verantwoord mee om te gaan. Deze geformaliseerde vorm van goed fatsoen zorgt ervoor dat mensen netjes en correct met je om gaan, waardoor het reizen in Iran een feest is. Daarnaast word je regelmatig uitgenodigd door mensen die echt graag willen dat je een bezoek aan hun huis brengt en daarbij is het niet zozeer van belang dat het “gratis” is, maar vooral dat de ervaring onbetaalbaar is.