Aralsk – een ecologisch drama
Aralsk (Kazakstan), 3 juli 1996
Je leest vaak over de ecologische rampen die de mensheid heeft veroorzaakt, vaak als gevolg van het nastreven van economische groei. Eén van die rampen heeft plaatsgevonden in de voormalige Sovjet Unie. Daar bevond zich ooit het op 4 na grootste meer ter wereld, namelijk het Aral meer. Een bezoek in 1996 aan de stad Aralsk, ooit een dynamische vissersplaats aan de rand van het meer, heeft diepe indruk op me gemaakt.

De ellende is begonnen in de eerste helft van de vorige eeuw. De voormalige Sovjet Unie werd centraal geleid door de communistische partij in Moskou. Van achter bureaus is destijds beslist dat Centraal Azië de katoenschuur van de Sovjet Unie zou worden. Dit zou één van de economische motoren moeten worden achter de opbouw van de Sovjet staat. Centraal Azië is echter van nature niet een gebied waar je makkelijk katoen kunt verbouwen, vanwege de schrale grond en het droge klimaat. De oplossing werd gevonden in het construeren van een uitgebreid irrigatiesysteem waarbij de Syr Darya en Amu Darya (twee grote rivieren) als waterleveranciers van het irrigatiesysteem fungeerden. De bedenkers van dit plan hebben, of wilden, destijds niet overzien welke ramp zich vervolgens zou gaan voltrekken doordat het leegtrekken van de rivieren ervoor zou gaan zorgen dat het Aral meer zou gaan opdrogen.
Een havenkraan aan een waterloze haven
 
De eerste jaren leek het nog goed te gaan. Het waterniveau van het Aral meer bleef op peil. De reden was dat het irrigatieproject nog was beperkt tot de meest vruchtbare delen van central Azië en de gebieden rondom de twee grote rivieren. Maar dit was voor de machthebbers in de Sovjet Unie nog niet voldoende. De katoenvelden werden uitgebreid naar de minder vruchtbare delen en naar de gebieden die verder van de rivieren waren gesitueerd. Hierdoor nam het watergebruik naar verhouding exponentieel toe aangezien de onvruchtbare gebieden veel meer water nodig hadden om bruikbaar te kunnen zijn. Daarnaast werd het water naar de afgelegen gebieden getransporteerd in bovengrondse, open, betonnen goten. De slechte kwaliteit van de goten zorgden niet alleen voor veel lekkages, maar vanwege het feit dat de goten open waren, verdampte er erg veel water tijdens het transport. In het begin van de jaren 80 was de toevoer van de twee rivieren aan het Aral meer, nog maar 10% van de toevoer in de jaren 50.

Het opdrogen van het Aral meer was niet het enige effect van dit irrigatieproject. Er heeft zich de afgelopen decennia een ware ecologische ramp voorgedaan. In de eerste plaatst is het dierenleven in en rondom het meer voor een groot deel verloren gegaan. Een belangrijke oorzaak is dat door de beperkte toevoer van water, het zoutgehalte in het meer enorm is toegenomen. Hierdoor is een onleefbare situatie ontstaan voor de dieren.

Ook de gehele visindustrie is verdwenen. De belangrijkste voormalige vissersplaatsen die aan het Aral meer lagen (Aralsk in Kazakstan en Muynak in Oezbekistan) liggen op dit moment meer dan 40 kilometer van het water af! In het begin hebben de stadjes nog geprobeerd toegang tot het meer te behouden door geulen te graven, maar uiteindelijk was het meer te ver opgedroogd. De afgelopen jaren zijn de meeste mensen vertrokken waardoor Aralsk en Muynak langzaam veranderden in spooksteden.
Roestige slachtoffers van de opdroging van het Aral meer
 

Als je rondloopt door bijvoorbeeld Aralsk zie je met eigen ogen welke desastreuze gevolgen de irrigatiepolitiek van de voormalige Sovjet Unie heeft gehad. Je gelooft je ogen gewoon niet als je in het centrum van de stad in eens aan een haven staat waarin geen water meer zit. De haven lijkt nog in tact, compleet met kades en grote havenkranen. Ook liggen er nog spoorrails die vroeger hebben gediend voor de afvoer van vis naar andere delen van het land. Het enige wat ontbreekt is het water. Ook de geul is nog zichtbaar die de inwoners in het verleden hebben gegraven om toegang te behouden tot het meer. Langzaam maar zeker heeft de waterlijn zich teruggetrokken door opdroging, een complete haven achterlatend in de woestijn. Ook wanneer je langs de geul, in de richting van het meer loop, zie je regelmatige oude en verroeste schepen liggen die slachtoffer zijn geworden van het terugtrekkende meer. Het is werkelijk een lugubere gewaarwording om schepen als vergane glorie in de woestijn te zien liggen. Aralsk is veranderd van een dynamische vissersstad in een droge woestijnstad in iets meer dan 50 jaar.

Maar het kan nog erger. Langzaam maar zeker is het gebied veranderd in een onbewoonbaar stukje aarde. Bewoners zijn niet meer in staat een gezond leven op te bouwen. Door de irrigatie in het verleden met zout water is de bodem voor een groot gedeelte zwaar verzout, waardoor landbouw bijna onmogelijk is geworden. Daarnaast is er in het verleden veel gebruik gemaakt van gifstoffen (zoals pesticiden) om de oogsten optimaal te laten zijn. Het gebruik van deze gifstoffen, in combinatie met een lagere waterhoeveelheid door de overmaat aan irrigatie, heeft gezorgd voor hoge concentraties gifstoffen in de nog bestaande meren en rivieren.

Tenslotte zijn ook de klimatologische omstandigheden veranderd. Door het opdrogen van een groot deel van het Aral meer zijn de zomers warmer en droger geworden. Dit maakt het nog moeilijker gewassen te kweken in dit deel van Centraal Azië. Daarnaast zorgt het warmere klimaat zeer regelmatig voor zandstormen die naast zand, ook zout van de zoutvlaktes bevat. Hierdoor is er vaak sprake van grote hoeveelheden stof in de lucht die een negatieve invloed hebben op de gezondheid van de bewoners van dit gebied. Wetenschappers beweren dat dit de reden is dat er in dit deel van Central Azië veel meer kankergevallen zijn en de kindersterfte bijzonder hoog is (meer dan 10% van de kinderen sterft bij de geboorte).

Hoe zit het dan met de toekomst? Gelukkig zijn de afgelopen decennia voldoende mensen overtuigd geraakt dat dit zo niet verder kan. Al in de tijd van de Sovjet Unie waren Russische wetenschappers bezig een oplossing te bedenken voor het probleem. Met het uiteenvallen van de voormalige Sovjet Unie is dit proces echter vertraagd aangezien er vanaf dat moment meerdere landen betrokken zijn bij het oplossen van de problematiek. Was het voorheen een probleem van de Sovjet Unie alleen, nu is het een probleem geworden van voornamelijk Kazakstan, Oezbekistan en Turkmenistan. Bij het bedenken van oplossingen hebben ze de medewerking nodig van Kyrgystan en Tadzjikistan aangezien dit de landen zijn waar de Syr Darya en Amu Darya rivieren ontspringen die voor de aanvoer van water zorgen naar dit gebied. Al met al is het een groep van 5 landen geworden die moeten samenwerken om tot een oplossing te komen. Gezien de enorme belangen die op het spel staan zal dit een moeilijk proces gaan worden. De toekomst zal het ons leren.

© copyright - Babakoto.eu / 2006