Terug naar Aralsk en zijn meer
Uralsk (Kazachstan), 10 september 2015
 

Na bijna twintig jaar keren we terug naar Aralsk, het stadje op de Kazachstaanse steppe dat het meest verbonden is aan het Aral Meer; ooit het op drie na grootste meer ter wereld. Algemeen wordt aangenomen dat het grotendeels verdwijnen van dit meer het grootste ecologische drama ter wereld is dat direct aan het handelen van de mens te wijden is. Grootschalige irrigatieprojecten in dit droge en weinig vruchtbare deel van de wereld leidde tot de opdroging van de twee grote rivieren (Amu-Darya en de Syr-Darya) die het Aral Meer met water voedde. Dit was het offer dat de Sovjet Unie bewust bracht om op grote schaal katoen te kunnen produceren, het belangrijkste landbouwproduct destijds van Centraal Azië.

Toen we in 1996 Aralsk bezochten, een vissersstadje dat ooit aan het Aral Meer lag, was de ramp direct zichtbaar (zie ook ons artikel over Aralsk destijds). Het water was uit de haven verdwenen, de schepen lagen in het woestijnzand te roesten, en de grote kranen die ooit het vis uit de schepen takelden, stonden werkloos over de steppe uit te kijken. De oever van het meer lag op dat moment meer dan 40 kilometer van de haven af. Aralsk was verandert van een voortvarende vissersgemeenschap in een armzalig en stoffig steppestadje. En dat was nog niet alles. Door het grotendeels opdrogen van dit enorme meer kwam een grote concentratie zout en giftige stoffen (pesticiden gebruikt om katoenoogst te bevorderen) in het steppezand terecht dat door de wind als een soort fijnstof in de lucht, en daarmee ook in de luchtkanalen van de mensen terecht kwam, met allerlei gezondheidsproblemen als resultaat.

Ivonne kijkt uit over hetgeen ooit de haven was van Aralsk
 

Nu twintig jaar later is er op het oog weinig verandert in het stadje. Het is er nog steeds stoffig, en aan alles is te zien dat Aralsk niet welvarend is. De haven is nog steeds leeg, de schepen zijn door schroothandelaren opgeruimd, maar de kranen staan nog steeds triest over de steppe uit te kijken. Alsof er een soort van hoop is dat ze ooit weer nuttig zullen worden. En die hoop is misschien wel terecht. In 2005 is de Kok-Aral Dam geopend en sinds die tijd wordt het Aral Meer weer groter. Maar dit klinkt mooier dan dat het in werkelijkheid is. Middels deze dam wordt slechts een klein deel van het Aral Meer in ere herstelt. Het noordelijke deel van het meer wordt namelijk gevoed door de Amu-Darya Rivier, die tegenwoordig weer wat water aan het meer toevoegt, dit in tegenstelling tot de Syr-Darya, die nog steeds door Turkmenistan en Oezbekistan tot aan de laatste druppel wordt leeg getrokken voor de landbouw. De dam moet voorkomen dat het beetje water dat het noordelijke deel van het Aral Meer bereikt, in dit noordelijke deel blijft en niet naar het zuidelijke deel stroomt, waarvoor geen hoop meer is dat het ooit weer gevuld zal worden. De dam moet ervoor gaan zorgen dat het noordelijke deel van het Aral Meer in ere wordt hersteld, en over een paar jaar zelfs weer het stadje Aralsk gaat bereiken.

Op dit moment is de oever van het meer, Aralsk tot op 18 kilometer genaderd. Vissers vissen weer op het meer, weliswaar met kleine bootjes, en 15 vissoorten zijn middels de Amu-Darya Rivier weer terug gekeerd in het meer. We wilden het meer graag met eigen ogen zien, en dus besloten we om een jeep met chauffeur te huren. Vanuit Aralsk reden we de droge en stoffige steppe op, wat ooit de bodem was van het Aral Meer. Los van wat laag en dor struikgewas is er eigenlijk geen begroeiing. Het schijnt echter genoeg te zijn voor de kamelen die her en der in kleine groepjes over de steppe trekken. Het is bijna niet te beseffen dat we op weg zijn naar een meer dat ooit het vierde grootste van de wereld was. Onderweg stoppen we nog bij een aantal scheepswrakken, die door het samenspel van de schrale, zoute wind en het opwaaiende steppezand langzaam verorberd worden. Dat wat van de schepen nog over is, wordt door de kamelen dankbaar gebruikt om uit de zon en wind te kunnen uitrusten. Even hebben we het gevoel dat we in een Mad Max Film terecht zijn gekomen.

Lege havenbedding met een werkloze kraan
 

Even verderop lijken we een Fata Morgana te zien. Het zand lijkt te spiegelen, maar we kunnen eigenlijk nog steeds niet geloven dat er water is in dit klimatologisch vijandige gebied. Maar als we dichterbij komen is het toch waar; een enorm meer doemt uit de steppe op. En niet alleen wij hebben het meer gevonden. Grote groepen Dalmatische Pelikanen (Kroeskoppelikanen) vliegen over ons heen om vervolgens te landen in het meer. Kleine vissersbootjes dobberen op het water van waaruit mannen met de hand netten in het water gooien om sinds lange tijd weer wat te verdienen aan dit meer. Het Aral Meer is inderdaad bezig aan een ‘come back’, maar iedereen is er van overtuigd dat het nooit in volle glorie zal terugkeren. De toekomst zal het leren. De eerste stap is in ieder geval gezet.

Restant van een vissersboot in de steppe
Langzaam maar zeker worden de vissersboten 'opgegeten' door de steppe
Mad Max sfeer nabij Aralsk
Kamelen waarderen de beschutting die de oude schepen bieden

Het oprukkende nieuwe Aral Meer

© copyright - Babakoto.eu / 2015